ابزار هدایت به بالای صفحه

زيبايي‌هايى از زبان تركى

درست صحبت كنيم، درست بنويسيم

يازان : حسين واحدي

" و از نشانه‌هاي او آفرينش آسمان ها و زمين و گوناگون بودن زبان هاي شما و رنگ هاي شما است، همانا در اين نشانه‌هايي است براى عالمان." (سوره روم / آيه 22)

هر زبانى براى هر جامعه، فرهنگ و تمدنى آيينه‌اي تمام نماست كه در قالب آن تمامي انديشه‌ها، احساسات، آداب و رسوم، كنش‌‌ها و توانايي هاى هر فردى از اجتماع بيان مي‌شود. به نوعى مى‌توان گفت، فرهنگ، تمدن و آداب و رسوم زمانى حيات دارند كه زبان حيات دارد. بنابراين هيچ حامعه‌اي را نمي توان بدون زبان تصور كرد. زباني كه بوسيله آن در هر لحظه ميليون‌ها ارتباط بين انسان ها برقرار مي‌شود.

همه زبان‌ها براي گويشوران آن زبان مهم و قابل احترام است، و اگر به هريك از زبان‌ها بها داده نشده و در رسانه‌ها، مدارس و دانشگاه ها و مكاتبات از آن استفاده نشود، به مرور زمان آن زبان مريض شده و رفته-رفته به طرف مرگ سوق پيدا مى‌كند و همانطور كه در ابتدا به آن اشاره شد مرگ يك زبان يعني از بين رفتن فرهنگ، آداب و رسوم و تمدن بشري همراه آن .

اگر هريك از ما، جايگاه زبان مادريمان را بهتر بشناسيم، به ‌درستي درخواهيم يافت كه چقدر نسبت به آن بي‌توجه بوديم و چون غريبه‌اي با آن برخورد كرده‌ايم. حال در اين بين زبان مادريمان "تركى" نيز براي خود جايگاه ويژه‌اي هم در بين ما و هم در جهان دارد. زباني كه بنا به اعلام سازمان يونسكو در سال 1378 شمسي [1999 ميلادي]، جزو سه زبان زنده و باقاعده دنيا محسوب مي‌شود.

با اين توضيحات، اگر هركس درهر جايگاه ومقامي بتواند با توجه به استعداد توان خود، كمكي در حفظ و پاسداشت زبان مادريش بكند ديگر هيچ زباني غريب نخواهد ماند.

در اين نوشتار به دنبال بيان مسائل و چراها نيستم، فقط سعي بر آن دارم تا نمونه‌هايي از زيبايي‌هاي زبان مادريم " تركي " را نشان داده تا براي علاقه‌مندان به اين زبان و آنهايي  كه زبان مادريشان تركى است زبان خود را بهتر بشناسند و با افتخار آنرا بكار ببرند.

زبان ادبي و زبان عاميانه

در هر زباني يك زبان ادبي وجود دارد كه در مكاتبات و رسانه‌ها و مكان هاي رسمي از آن استفاده مي‌شود. در كنار آن زباني هم وجود دارد كه عاميانه گفته مي‌شود. مثل زبان ادبي فارسي كه در اخبار و كتاب ها از آن استفاده مي‌شود ولي هر يك از شهرهايي كه به اين زبان تكلم مي‌كنند داراي لهجه‌اي خاص هستند و كلمات را با لهجه خود تلفظ مي‌كنند كه اين نيز زبان عاميانه زبان فارسي است. زبان تركي نيز از اين قاعده مستثني نيست. حال با شناخت طرز نوشتاري كلمات به صورت ادبي مي‌توانيم بهتر از آنها در نوشتار و گفتار بهر ببريم. به مثال هاي زير توجه فرماييد:

آلورام (عاميانه / غلط در نوشتاري ) ----- آليرام (ادبي/ صحيح)

گئدورم (عاميانه / در نوشتاري غلط ) ---- گئديرم (ادبي / صحيح)

گلميشيخ (عاميانه/ غلط در نوشتاري) --- گلميشيك (ادبي / صحيح)

ايستيروخ (عاميانه / غلط در نوشتاري) --  ايسته‌ييريك-ايستيريك (ادبي / صحيح )

گؤتئ (كلا غلط ) ----- گؤتور (صحيح)

حفظ اصالت زبان

بدون شك, صحبت كردن و نوشتن در هر زباني ديمي نمي‌ تواند باشد. يعني هر طور كه دلمان مي‌خواهد تركي و يا فارسي و انگليسي صحبت كنيم. هر زباني قانون و قواعد خاص خود را دارد. با دقت در مثال زير موضوع كاملا آشكار خواهد شد:

مثال:

يك كارشناس در شبكه‌هاي استاني:

" خداوند متعالي شكر ائليريخ كه طي چند روز گذشته, بارندگي‌هاي متوالي باعث اولده هواي استان تميز اولا و انشاالله كه بو بارندگي‌لر چوخ تر اولسون و بيز شاهدِ بو اولاخ كه استانيميز هر روز سرسبزتر و زيباتر اولا..." (غلط)

واقعا اين زبان تركي است يا يك زبان من درآوردي مخلوط زبان هاي تركي, عربي و فارسي؟ آيا همين فرد مي‌تواند زبان ديگري را براي مخاطبان آن زبان اينگونه صحبت نمايد؟

هر چه قدر يك زبان را زيباتر و شيوا و روان بنويسيم و صحبت كنيم, مخاطبان آن زبان نيز لذت بيشتري از نوشته يا برنامه خواهند برد. حال گفته‌هاي از من درآوردي يك كارشناس را چگونه مي‌توان صحبت كرد يا نوشت كه اصالت زبان تركي نيز از بين نرود:

الف) متعال آللاها چوخ شوكر ائليريك, كئچن نئچه گونون ايچينده ياغان ياغينتيلاردان سونرا اوستانين هاواسي داها تميز اولوبدور, اينشاللاه بو ياغينتيلار داها چوخ اولسون و اوستانيميز گئتديكجه يام- ياشيل و داها گؤزل اولا..."  (صحيح)

ب) بؤبوك آللاها شوكورلر اولسون, كئچن نئچه گونون آرديجيل ياغينتيلاري اوچون, بؤلكه‌نين هاواسي‌نين تميز اولماسيناندن اولدو, آللاه ايسترسه, بو ياغينتيلار داها چوخ اولوب, بيز ايسه هر گون يام-ياشيل و داها گؤزل بير بؤلكه‌نين تانيقي اولاق..." (صحيح)

حرف ربط كه / كي در زبان تركي:

بدون ترديد در هيچ جمله تركي جايي براي اين حرف ربط ميهمان وجود ندارد. حال اين حرف با مرور زمان در زبان تركي جايي باز كرده باشد يا نباشد، در كل يك ميهمان ناخواسته براي اين زبان به حساب مي‌آيد و اگر در هر جايي استفاده شود كاملا اشباه است. بطور قطع اين حرف اضافه هيج جايي در زبان تركي ندارد.

مثال:

الف) او يئره كي (كه) سن گئتدين. (غلط)

الف) سن گئتديگين يئره. (صحيح)

ب) علي گؤردو كي آراز گلير، چيخيب گئتدي. (غلط)

ب) علي، آرازين گلديگيني گؤروب، گئتدي. (صحيح)

پ) او كيتابي كه دونن كيتاب ائوينده گؤردوم آدي " سئوگي يولچولاري" ايدي. (غلط)

پ) دونن كيتاب ائوينده گؤردويوم كيتابين آدي " سئوگي يولچولاري" ايدي. (صحيح)

درجات صفت زبان تركي

درجات صفات در تركي امري استثنائي و منحصر بفرد است. هيچ زباني از نظر درجات صفات داراي گستردگي و تنوع به اندازه زبان تركي نيست. در زبان عربي و فارسي دو نوع درجات صفت موجود است و اين درحالي است كه در زبان تركي شش نوع درجات صفت وجود دارد:

مثال‌ها:

بؤيوك - بؤيوك‏رك - داهابؤيوك - ان‏ بؤيوك - لاپ‏ بؤيوك - بؤم ‏بؤيوك

 يئكه - يئكه‏ رك - داها يئكه - ان يئكه - لاپ يئكه - يئپ يئكه

 قالين - قالين‏راق - داها قالين - ان قالين - لاپ قالين - قاپ قالين

 داياز - دايازراق - داها داياز - ان داياز - لاپ داياز - داپ داياز

 درين - درين‏رك - داها درين - ان درين - لاپ درين - دپ درين

 اوجا - اوجاراق - داها اوجا - ان اوجا - لاپ اوجا - اوپ اوجا

 آز - آزراق - داها آز - ان آز - لاپ آز - آپ آز

 دورو - دوروراق - داها دورو - ان دورو - لاپ دورو - دوپ دورو

 ازگين - ازگين‏رك - داها ازگين - ان ازگين - لاپ ازگين - اپ ازگين

حال با داشتن اين همه درجات صفت در زبان تركي، چرا برخي از درجات صفت " تر " فارسي در كلمات تركي استفاده مي‌كنند، خود جاي تعجب و سؤال دارد.

مثال:

چوخ تر (غلط) داها چوخ / لاپ چوخ / چوخ‌راق و... (صحيح)

بؤيوك تر (غلط) داها بؤيوك/ لاپ بؤيوك و... (صحيح)

حرف‌هاي " گ " و " ق " در زبان تركي

تلفظ اين دو حرف باهم تفاوت دارد و متاسفانه برخي به جاي "ق" از "گ" استفاده مي‌كنند. البته چون زبان فارسي حرف "‌ق" را ندارد اين باعث مي‌شود كه در تلفظ كلماتي كه "گ" و "ق" دارند اشكالاتي بوجود بيايد.

مثال براي زبان فارسي:

گربه كه درستش بايد قُربه باشد ( واج اوّل گربه با قربان چه فرقي دارد كه با دو شكل متفاوت نوشته شده‌اند؟! )

گُرگ كه درستش بايد قُرگ باشد ( اتفاقاً واج پاياني گرگ درست نوشته شده است! )

گاز كه درستش بايد قاز باشد.

و كارگاه (كارقاه)، گودرز (قودرز)، گذاشتن (قذاشتن)، گابريل (قابريل)، گوته (قوته)، گناه (قناه)، گذرگاه (قذرقاه) و ...

در حقيقت بين واج « ق» و « گ » تفاوتي است كه در نوشتار فارسي رعايت نشده است. زبان فارسي داراي واج « ق » نيست و تمام كلماتي كه در آن « ق » مشاهده مي شود دخيل از عربي، تركي و يوناني‌اند مثل: قلب (عربي)، قاشق (تركي) و اقاقيا (يوناني)

مثال:

قارداش (صحيح)  گارداش (غلط)

قولو (صحيح) گولو (غلط)

گئجه (صحيح)

گولمك (صحيح)

گوندوز ( صحيح)

قانون آهنگ كلمات در زبان تركي

يكي از خصوصيات و زيبايي‌هاي زبان تركي، هماهنگي صداها در كلمات اصيل تركي است. اين قانون كه مهمترين ويژگي زبان تركي است باعث مي‌شود نوعي هارموني در اداي كلمات ديده شود. در اين قانون مصوت هاي پسين (قالين) با هم و مصوت هاي پيشين (اينجه) نيز باهم مي‌آيند. حتي در برخي موارد كلمات دخيل نيز از اين قانون تبعيت مي‌كنند.

مصوت هاي پسين (قالين)

آ A / اي I/ او  O/ او U

مصوت هاي پيشين (اينجه)

اْ Ə / ائ  E / اي İ / اؤ Ö / او Ü

مثال:

ال‌لر Əllər

آلمالار Almalar

اوتوراجاق Oturacaq

اؤزوم Özüm

ايلديريم Ildırım

اوجوز Ucuz

عابباس Abbas (كلمه‌اي دخيل)

پسوند در زبان تركي:

زبان تركي يك زبان پسوندي است. ريشه كلمه هميشه ثابت مي‌ماند و پسوندهاي مختلف بنا به معني كلمه به آن اضافه مي‌شوند.

مثال:

ياز

يازي

يازيچي

يازيچي‌لار

يازميش

يازدي

يازاجاق

يازيلدي

يازديم

يازديرديم

يازديرديتديرديم

و..

اگر قرار باشد اين نوشته ادامه يابد بايد تبديل به يك كتاب قطور شود و براي همين لازم است علاقه‌مندان براي مطالعه بيشتر به كتاب‌هاي آموزشي و گرامري اين زبان مراجعه نمايند. اميد است اين نوشته‌ها جرقه‌اي باشد براي دقت بيشتر به زبان مادري خودمان.

***

منابع:

1.‌ توركجه‌ني قوروياق- بهرام اسدي

2. بئله اوخو، بئله ياز- علي‌محمد بياني

3. ديليميزين ساده قيرامئري- حسن راشدي

4. تركي آذربايجاني- بهروز ايماني

5- نشريه بايرام- شماره 44